IJsselmonde 4 en 5 mei - Geschiedenis

Herdenkingsmonument IJsselmonde

Het monument
Het herdenkingsmonument is een beeld van een staande vrouwenfiguur met op haar rechterhand een vogel en aan haar linkerkant een knielende mannenfiguur. Het beeld is geplaatst op een betonnen zuil. Aan weerzijden van de zuil staat een betonnen blok.

Ook bevinden zich bij de zuil twee zwerfkeien met plaquette. Voor het monument bevindt zich een bakstenen ronde vuurplaats.

Het monument heeft een statische werking door een sterke, frontale opvatting van het geheel. De vrouwenfiguur is geplaatst voor een wand, waarmee uitdrukking wordt gegeven aan haar onverzettelijkheid en kracht. Haar ernstige gelaatsuitdrukking geeft aan dat zij zich bewust is van haar dienende zaak, opdat het offer dat de oorlogsslachtoffers brachten niet vergeten wordt.

De tekst op de zuil luidt:
1940 – 1945

De tekst op het linker blok luidt:
WIJDT DAN HET DIEPST VAN UW GEDACHTENIS

De tekst op het rechter blok luidt:
AAN HEN DIE VOOR UW VRIJHEID ALLES GAVEN

Het monument is onthuld op 4 mei 1949.

Zwerfkeien
De zwerfkeien zijn in 2003 aan het monument toegevoegd. De zwerfkeien zijn onthuld door bestuursleden van de VOMI (Vereniging Oud Militairen Indië en Nieuw Guineagangers), de heren H. Barmentlo en G. de Jong.

De tekst op de eerste zwerfkei luidt:
‘NEDERLANDS-INDIË 1945 – 1950’

P.J. BIJLSMA 17-05-1927 – 29-03-1949
EREVELD TJANDI
G.C. VISSER 20-01-1926 – 24-04-1949
EREVELD BANDUNG PANDU
L.A. WIJNBELT 22-02-1925 – 29-07-1949
EREVELD TJANDI

ZIJ KEERDEN NIET TERUG’

De tekst op de tweede zwerfkei luidt:
TER NAGEDACHTENIS AAN
DE SLACHTOFFERS VAN
OORLOGSGEWELD, RASSENHAAT
EN ZINLOOS GEWELD
EN AAN HEN DIE HUN LEVEN GAVEN
TIJDENS DE UITVOERING VAN HUN OPDRACHT
TOT HERSTEL VAN ORDE EN VREDE

Symboliek
De beeldhouwer P. van de Eynde heeft zich laten leiden door het gevoel dat er zowel aandacht besteed moest worden aan de tijd van verdrukking als aan de bevrijdingsgedachte. Hij heeft deze begrippen samengebracht in één voorstelling. Terwijl de vrouwenfiguur met de linkerarm het kwaad terneer drukt, heeft zij op haar geheven rechterhand een vogel zitten als verwijzing naar de bevrijding.

Locatie
Oorspronkelijk stond het gedenkteken aan de Bovenstraat in IJsselmonde. In 1967 is het monument verplaatst naar de Cranendonckweg. Naar aanleiding van ruimtelijke herinrichting van het centrum van Oud-IJsselmonde heeft het monument in 2009 een nieuwe plaats gekregen aan de Kasteelweg. Het monument staat nu op het plein aan de Kasteelweg voor de Adriaen Janzkerk.

Totstandkoming monument

Uit de databank van het Stadsarchief Rotterdam blijkt dat er als snel na de bevrijding in 1945 in IJsselmonde gedacht werd aan de oprichting van een monument. Daartoe werd de ‘Commissie tot stichting van een oorlogsmonument te IJsselmonde’ opgericht. Deze commissie heeft een openbare prijsvraag uitgeschreven om te komen tot een ontwerp voor een monument in IJsselmonde.

In het Stadsarchief Rotterdam is daar onder documentnummer IB-1945-0250 een document over terug te vinden.

Op 15 oktober 1945 werd bij Koninklijk Besluit een monumentenstop afgekondigd. Het oprichten, plaatsen of aanbrengen van gedenktekens op de openbare weg of vanaf de openbare weg af zichtbare plaatsen was slechts geoorloofd na goedkeuring van het ontwerp door de toenmalige minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen, onverminderd de bevoegdheid der plaatselijke organen. Er werd een ‘Centrale Commissie voor Oorlogs- en Vredesgedenkteekens’ ingesteld.

De door de daartoe opgerichte commissie uitgeschreven prijsvraag heeft helaas niet tot een ontwerp voor een monument geleid en is beeldhouwer Piet van den Eynde benaderd. De keuze viel op het ontwerp voor het huidige monument, uitgevoerd in Ettringer Tuffsteen.

Uit het in 1948 verschenen boekje ‘Rotterdamse Standbeelden, Monumenten en Gedenktekens’, samengesteld door Dr. A.C. Kersbergen, medewerkster van het Gemeentearchief Rotterdam, blijkt dat plaatsing van het monument in IJsselmonde nog niet zo eenvoudig was. Dr. Kersbergen schrijft in haar boekje dat bij het uitblijven van ministeriële goedkeuring het monument in eerste instantie op ‘kerkegrond’ moest worden opgesteld.

De onthulling van het monument vond plaats op 4 mei 1949 door kinderen van gevallenen. Aansluiting op de dodenherdenking werd een wijdingsdienst gehouden in de Adriaen Janzkerk. In de jaren vlak na de oorlog was het gebruikelijk dat er wijdingsdiensten gehouden werden in aansluiting op de herdenking.

De beeldhouwer

Het beeld is van de hand van Piet van den Eynde (Petrus Bernardus Marinus van den Eijnde), geboren op 30 september 1896 te Sassenheim en overleden op 8 juli 1978 te Haarlem. Piet van den Eynde was een neef H.A. van den Eijnde, in zijn tijd een zeer bekende beeldhouwer, maker van monumenten en gevelversieringen aan woonhuizen en bedrijfsgebouwen.

Piet van den Eynde signeert zijn werken met het monogram PE dooreen in een cirkel.

Zijn opleiding volgde Piet van den Eynde in Haarlem aan de School voor Kunstnijverheid, waar hij les kreeg van zijn neef H.A. van den Eijnde.

Hij is werkzaam geweest in Amsterdam, Maastricht en Haarlem. Zijn onderwerpen omvatten vooral portretten, reliëfs en figuurvoorstellingen. Als materiaal gebruikte hij met name gips. Hij was lid van het Genootschap van beeldende kunstenaars “Kunst zij ons doel” te Haarlem. Naast beeldhouwer was Piet van den Eynde ook schilder.

Kerk van ‘Vrede en Verzoening’, het 'Verborgen' oorlogsmonument

Op de Reyerdijk staat de katholieke kerk ´Wederkomst van de heer´ met als ondertitel ´kerk van Vrede en Verzoening`. De kerk is in 1964-1965 ontworpen als gebedshuis en oorlogsmonument.

De ´Kerk van Vrede en Verzoening´ is een verbogen oorlogsmonument. De ramen van het kerkgebouw vertellen het verhaal van het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 en in de kerk staat het ´gedachtenismonument’ van de kunstenaar Willem Thijs: een betonnen zuil met mysterieuze kruisen.
De gedenksteen bij de ingang van de kerk brengt tot uitdrukking dat er in en na de dood geen vijandschap meer bestaat. Achter de steen bevindt zich een loden koker met daarin een lijst met namen van Nederlandse en Duitse oorlogsslachtoffers, die door familie en vrienden zijn verzameld voor het leggen van de steen. Op de steen is een tekst aangebracht die luidt:

DEZE STEEN WERD GELEGD
TER NAGEDACHTENIS AAN HEN
DIE SNEUVELDEN TUSSEN
MEI 1940 MEI 1945

De ramen in de dagkapel hebben als thema Oorlog en Vrede. Ze zijn uitgevoerd als glas in beton. Een uiteenspattende vuurbol staat symbool voor oorlog en bombardement en een wegvluchtende man en vrouw. Stervend hout met daarop een gekruisigde figuur symboliseert het afsterven van de vrijheid. Uit de stervende boom groeit in een ander raam een levende tak met een blad met daarop een duif met vredestak in de snavel. In de ramen is verder te zien dat de gevluchte man en vrouw samen met een kind terugkeren onder een stralende zon die leven schenkt. Er is vrijheid en nieuw leven.

Het gedachtenismonument

Willem Thijs ontwierp ook het gedenkteken ter herinnering aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder voor die van het bombardement van Rotterdam. De gedachten van de kunstenaar gingen uit naar een oorlogskerkhof een massagraf. Zo kwam hij op het idee om 14 houten kruisen aan te brengen tegen een betonzuil. Door ook nog eens een aantal kruisen uit te hakken en ze op een bepaalde wijze te groeperen ontstonden er op het beton, dat niet was uitgehakt, hakenkruisen of gedeelten daarvan. Deze Swastika zag de kunstenaar, sinds de Tweede Wereldoorlog als een symbool voor al het kwade in de mens. Maar er is nog een kruis, een gouden kruis (in 2003 door hem opnieuw verguld met 18 karaats bladgoud). Dat kruis staat symbool voor nieuw leven: verrijzenis. Op deze wijze werd de betonnen zuil meer dan alleen een gedenkteken ter herinnering aan die ene oorlog.